ΠΡΟΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΑ ΣΤΥΛΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΛΑΦΙΑ

Φωτο- Μαρίνα Προβατίδου

[Από την ΑΥΓΗ της Κυριακής 29/01/12]

Το 2009 με απασχόλησαν τρία πράγματα. Το βιβλίο μου Όλα Τα Μήλα που δεν έλεγε να τελειώσει, το τάνγκο και οι μετανάστες. Αν δεν είχα τα υπόλοιπα, ίσως χανόμουν εντελώς στο μεταναστευτικό σύμπαν.

Έπιασα ‘κανονική’ δουλειά ως δασκάλα αγγλικών στο Κέντρο Φιλοξενίας Ανήλικων Προσφύγων Λέσβου - σιγά μην ήταν κανονική: έκανα ψυχολογική υποστήριξη, καθάριζα και κρεμμύδια.

        Έπαψα να γράφω. Είμαι στο Αφγανιστάν, απαντούσα σε φίλους που είχαν να με ακούσουν καιρό. Ήμουν στο Αφγανιστάν με την σκέψη, ακόμη κι όταν δεν ήμουνα στη ‘Βίλα Ελευθερίας’ για οχτώ ώρες καθημερινά. Οι πρόσφυγες έχουν έναν ακούσιο τρόπο να καταλαμβάνουν την σκέψη σου δημιουργώντας ενοχές για την εξόφθαλμη διαφορά του στάτους – έχουμε σπίτι, δεν έχουν. Έχουμε γονείς, δεν έχουν πάντα. Έχουμε διαβατήρια – δεν έχουν.

         Όσο σημαντικό κι αν ήταν το να διδάσκεις επαναληπτικά ‘I am, you are’ σε παιδιά που φεύγουν πριν φτάσουν στον past tense, χρειαζόμασταν κάτι παραπάνω. Σκεφτόμουν απίθανες ιδέες: Να φορτώσουμε τους αξιαγάπητους Αφγανούς σε Κονκόρντ και να τους στείλουμε στον Καναδά που, σύμφωνα με έναν εθνικό μύθο, τους δέχεται. Να γεμίσουμε το Αφγανιστάν φωτοβολταϊκά. Να φτιάχνουμε τσάντες!

         Ξεκίνησα να δανείζω βιβλία, να τους διαβάζω κείμενα. Ακόμα και στην βουνοκορφή ήθελα λίγη λογοτεχνία. Ώσπου τους ζήτησα να γράψουν αυτοί. Και γεννήθηκε το ‘Heart, Not Shoes’. Αυτά συνέβησαν πριν o Στηβ Τζομπς εμφανιστεί σε κάθε προλεταριακή οθόνη, πριν ο Αλέν Ντε Μποτόν ψάλλει στη Μεγάλη Βρετανία «κάνε δουλειά σου ό,τι αγαπάς».

    Οι δίχως παπούτσια άρχισαν να γράφουν ποίηση. Διότι, όπως έλεγαν, παπούτσια, καθώς και ένα πιάτο φαί, βρίσκονται παντού. Εκείνοι χρειάζονταν να ελπίσουν∙ να δείξουν ότι δεν είναι επικίνδυνοι αλλόθρησκοι βάρβαροι. Να γράψουν στην απομακρυσμένη μητέρα τους∙ και στον κόσμο. Και ο κόσμος χρειάζεται να τους διαβάσει. Και να αντιληφθεί τις ομοιότητες. Και να τους αγαπήσει.

Μικρή σιχαινόμουν να γράφω εκθέσεις στο βαθμό του να αρχίζω λίγο πριν το κουδούνι - φαντάζει παράλογο το ότι κατέληξα να γράφω βιβλία. Δεν ήθελα οι μαθητές να ατενίζουν ομοίως μια κόλλα χαρτί. Ήθελα το θέμα να αναδυθεί από μέσα τους. Έτσι έγινε. Έγραψαν αυτά που τους βασάνιζαν τις λευκές νύχτες αϋπνίας∙ τα όνειρα που φάνταζαν αδύνατα στην παρούσα μετενσάρκωση. Αφοσιωμένοι στην μορφοποίηση των σκέψεών τους ξεχνούσαν κάθε τι άλλο.

    Κατάφερναν καθημερινά να είναι στην τάξη και να παραμένουν ακόμα και την σούπερ δημοφιλή ώρα του φαγητού, προτιμώντας τα στυλό από τα πιλάφια. Στο τεράστιο τραπέζι της αίθουσας, με τον απόηχο των μπαλαδόρων απ’ έξω, γράφανε και οι πιο ντροπαλοί. Μετά διαβάζαμε τα φρέσκα έργα. Αντιδρούσαν με χειροκρότημα, δηλώσεις, δάκρυα ή τρανταχτά γέλια όπως στο χαϊκού του Τζεκ – μια αντίδραση στην εισβολή των όμορφων πρακτικάριων του πανεπιστημίου που εισέβαλλαν καθημερινά, προκαλώντας θύελλα επιθυμιών: «Μη με πειράζεις/ μόνο φίλα/ κάν’ το σε παρακαλώ».

Οι δυτικές κοινωνίες δομούνται γύρω από λέξεις. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε τον ‘Άλλον’ σαν μη-άνθρωπο όταν δε μιλάει τη γλώσσα μας. Το να βλέπουμε τις δικές τους λέξεις λειτουργεί σαν καλός ιός∙ είναι σαν η γλώσσα να δίνει πίσω την ανθρωπιά∙ την επίγνωση ότι δεν είναι ζώα αλλά έχουν ιδιότητες, παρότι δεν έχουν ταυτότητες. «Θα ‘θελα να ‘μαι πουλί και να κουτσουλήσω όλα τα διαβατήρια, επειδή τα πουλιά είναι ελεύθερα και δεν χρειάζονται διαβατήρια», γράφει ο Μεχντί συγκινώντας μας: όταν ο ίδιος ο πρόσφυγας μεταφέρει το βίωμά του, βγαίνει από το αρνητικό στερεότυπο του ‘λαθρομετανάστη».

     Η «αναπάντεχη ομορφιά» των κειμένων συγκίνησε τη λογοτεχνική κοινότητα, μπλόγκερ, ερευνητές που ενέταξαν το Heart,NotShoes σε διδακτορικά, και σχολεία που τo ψήφισαν στο TEDxAthens. «Είναι καταπληκτικό», είπε η ευρωπαϊκή οργάνωση για μετανάστες, PROASYL. Το "Heart,NotShoes" δύναται ίσως να επηρεάσει την αρνητική εικόνα των Ευρωπαίων για τη συμπεριφορά της Ελλάδας προς τους πρόσφυγες.

            «Οι πρόσφυγες δε χρειάζονται τέχνη», μου λένε. Σε 14 μήνες όμως κατάλαβα ότι ήταν και πολιτιστικοί πρόσφυγες εκτός από πολιτικοί: Διψάνε για μόρφωση, είτε αυτή είναι η αλφαβήτα, το πανεπιστήμιο, είτε η πρόσβαση στη δυτική κουλτούρα. Μερικούς, ευκαιρίας δοθείσης, τους φαντάζομαι να μεγαλουργούν.

Το Heart, Not Shoes επαλήθευσε αυτό που ήδη γνώριζα: η λογοτεχνία δίνει αίσθηση ταυτότητας, αυτοσεβασμό, απαλύνει τα τραύματα: η λογοτεχνία σώζει.

Το βιβλίο μου παραμελήθηκε, το εργαστήρι σταμάτησε, το κέντρο έκλεισε. Τα κείμενα όμως υπάρχουν. Και ήρθε η ώρα να γίνουν βιβλίο∙ να συνεχιστεί το εργαστήρι. Να γίνουν Βραδιές HeartΝotShoes, μεταμορφωτικές καθώς «εμείς» αντιλαμβανόμαστε τις πηχτές εμπειρίες του είδους που δεν έχουμε στις δυτικές κοινωνίες και οι ‘Άλλοι’ αντιλαμβάνονται τον δικό μας πολιτισμό: διότι όσο χρειάζονται εκείνοι να μας κατανοήσουν, άλλο τόσο χρειαζόμαστε εμείς να τους γνωρίσουμε.